13.Տրված բառերում ո՞ր տառերով (նշաններով) է գրվել է հնչյունը:
Էջ, էի, էգ, էքսկուրսիա, կես, սեր, տեր, հավերժ, բազե, րոպե:
Է տառերով հնչյունները – էջ, էի, էգ, էքսուկուրսիա։
Ե տառերով հնչյունները – կես, սեր, տեր, հավերժ, բազե, րոպե։
14.Տրված բառերում ո՞ր տառերով (նշաններով) է գրվել o հնչյունը:
Օր, օգուտ, օտար, օղակ, մորեխ, նոր, կտոր, սովորել, պահածո, երեկո, կինո:
Օ – օր, օգուտ, օտար, օղա։
Ո – մորեխ, նոր, կտոր, սովորել, պահածո, երեկո, կինո։
15.Տրված բառերում ե և ո տառերն ինչպե՞ս են կարդացվում:
Ա. Եղանակ, երազ, երամ, երկիր, երդում, եռալ, եղնիկ:
Բ. Ոզնի, ող, որս, ոսկոր, ոստ, որակ, ոտք:
Այս բառերը կարդացվում են Յե – եղանակ, երազ, երամ, երկիր, երդում, եռալ, եղնիկ:
Այս բառերը կարդացվում են Վո- ոզնի, ող, որս, ոսկոր, ոստ, որակ, ոտք:
16. Տրված բառերում և տառն ինչպե՞ս է կարդացվում:
Ա Հարևան, Սևան, հևալ, տերև, կեղև, թև, սև:
Բ. Նաև, թեև, և:
Այս տառերը լսվում են եվ – հարևան, Սևան, հևալ, տերև, կեղև, թև, սև։
Այս տառերը կարդացվում են Յեվ – նաև, թեև, և:
17. Տառերը կարդա´ այնպես, ինչպես հնչում են (տառերի անունները մի´ կարդա), հետո պատասխանի´ր հարցերին:
Հայերենն ունի երեսունինը տառ, երեսունվեց հնչյուն.
ա) ո՞ր տառերն են նույն հնչյունն արտահայտում,
Ա, է, ը, ի, օ, ու:
բ) ո՞ր տառերն են մեկից ավելի հնչյուն արտահայտում:
ե-յե, Ո-վո, և-յեվ։
18.Տրված մտքերից որ ո՞րոնք ես ճիշտ համարում (պատասխանելուց առաջ մեկ անգամ ևս կարդա նախորդ առաջադրանքները):
ա) Հնչյունը և տառը նույն բաներն են, դրանք իրարից չեն տարբերվում:
բ) Հնչյունը և տաոը տարբեր բաներ են. հնչյունը լսվում և արտասանվում է, իսկ տառը գրվում ու կարդացվում է:
գ) Տառը հնչյունի նշանն է:
20.Հատ–հատ արտասանի՛ր տրված հնչյունները (շշուկով կամ բարձրաձայն): Փորձի՛ր պարզել, թե աոաջին և երկրորդ խմբերի հնչյուններն ինչո՞վ են տարբերվում:
1. Բ, գ, դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, փ, ք, ֆ:
2. Ա, է, ը, ի, օ, ու:
Այս խմբերը տարբերվում են նրանով, որ առաջին շարքի մեջ բաղաձայններ են իսկ երկրորդ շարքում ձայնավորներ։
21.Հնչյունների խմբերն անվանի´ր (դրանց անուններ դի՛ր) և տրված նախադասությունները լրացրո´ւ:
1. Բ, գ, դ, q, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, փ, ք, ֆ. սրանք բաղաձայն հնչյուններ են:
2. Ա, է, ը, ի, օ,ու. սրանք ձայնավոր հնչյուններ են:
23. Տրված բառերի մեջ մտնող հնչյունները գրի՛ր (փակագծում տրված Է, թե քանի՞ հնչյուն կա):
Օրինակ՝
ասեղ (4) – ա, ս, ե, ղ:
Արմատ (5), երերալ (7), երազ (5), որոտ (5), տերև (5), որոշում (7), երևելի (8):
Արմատ (5) – ա, ր, մ, ա, տ։
Երերալ (7) – յ,է , ր, ե, րա, լ։
Երազ (5) – յ, է, ր, ա, զ։
Որոտ (5) – վ, օ, ր, ո, տ։
Տերև (5) – տ, ե, ր, է, վ։
Որոշում (7) – վ, ո,ր, ո, շ, ու, մ։
Երևելի (8) – յ, է, ր, է, վ, ե, լ, ի։
24.Հաշվի´ր, թե տրված բառերի մեջ քանի՞ տառ, քանի՞ հնչյուն կա:
Օրինակ՝
եղևնի – 5 տառ, 7 հնչյուն:
Երիտասարդ, ոլոռ, ողնաշար, հրշեջ, գրքույկ, բարև, կարևոր, բաճկոն, ոտք, երամ:
Երիտասարդ – 9 տառ, 10 հնչյուն։
Ոլոռ – 4 տառ, 5 հնչյուն։
Ողնաշար –7 տառ, 8 հնչյուն։
Հրշեջ – 5 տառ, 6 հնչյուն։
Գրքույկ – 6 տառ, 7 հնչյուն։
Բարև – 4 տառ, 5 հնչյուն։
Կարևոր – 6 տառ, 7 հնչյուն։
Բաճկոն – 6 տառ, 6 հնչյուն։
Ոտք – 3 տառ, 5 հնչյուն։
Երամ -4 տառ, 5 հնչյուն
Կարդա և հիշիր
Հնչյունը լսվում և արտասանվում է, իսկ տառը գրվում է: Տառը հնչյունի նշանն է:
Հայերենում երեսունվեց հնչյուն կա: Դրանք արտահայտվում են երեսունինը տառերով:
Երեսունվեց հնչյուններից վեցը ձայնավորներ են (ա, է, ը, ի, օ, ու), իսկ երեսունը՝ բաղաձայններ (բ, գ, դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, փ, ք, ֆ):
Է և ե տառերը է հնչյունի նշաններն են:
Օ և ո տառերը օ հնչյունի նշաններն են:
Ե և ո տառերը կարող են մեկից ավելի հնչյուն արտահայտել (ե-յէ, ո-վօ):
Մեկից ավելի հնչյուն է արտահայտում նաև և տառը (կա՛մ էվ, կա՛մ յէվ):
25.Տրված բառերը հնչյունախմբերի են բաժանված: Ուշադրությո´ւն դարձրու դրանց մեջ մտնող ձայնավորներին ու բաղաձայններին և պատասխանի´ր հարցերին:
Մարդասեր – մար-դա-սեր, կառապան – կա-ռա-պան, ձեռագիր
-ձե-ռա-գիր, հեռագիր-հե – ռա-գիր, մեղեդի – մե-ղե-դի, բարեկամ
-բա-րե-կամ,աշակերտ – ա-շա-կերտ, ուրիշ- ու-րիշ, օղապարան
-օ-ղա-պա-րան, օրինակ – օ-րի-նակ:
Վանկը քանի՞ հնչյունից կարող է կազմվել:
Վանկը կարող է կազմել մեկից մինչև հինգ հնչուն։
Վանկում ինչպիսի՞ հնչյունի առկայությունն է պարտադիր:
Վանկը կազմելու համար պարտադիր է ձայնավոր հնչյուն։
26. Նախորդ վարժության օրինակով՝ տրված բառերը վանկերի բաժանի´ր (փակագծում տրված է դրանց քանակը):
Արահետ-ա-րա-հետ (3),
կածան-կա-ծան (2),
հերոս -հե-րոս (2),
բերանբաց -բեր-ան-բաց (3),
արկածային -ար-կա-ծա-յին(4),
արդարադատ-ար-դա-րա-դատ (4),
կարգապահ-կար-գա-պահ (3),
հերթական-հեր-թա-կան (3),
մատակարարել-մատ-ա-կա-րա-րել (5),
ազատասեր-ա-զա-տա-սեր (4):
27.Տրված են վանկեր: Վերականգնի´ր վանկատված (վանկերի բաժանված) բառերը:
Օրինակ՝
թե-թե-վա-նալ – թեթևանալ:
Ա. Տե-րև=տերև
ա-րև-մուտք=արևմուտք
ա-րև-կող=արևկող
Տա-թև=Տաթև
Բ. Տե-րե-վա-թափ=տերևաթափ
անձ-րե-վա-յին=անձրևային
ա-րե-վոտ=արևոտ
հե-վալ=հևալ
բե-վե-ռա- յին= բևեռային
ձե-վա-կան=ձևական
թե-վա-վոր=թևավոր
ու-ղե-վոր=ուղևոր
սե-վա-նալ=սևանալ
28.Տրված բառերը վանկատի´ր (վանկերի բաժանի՛ր): Ընդգծի՛ր այն և– երը, որոնք վանկատման ժամանակ երկու տառով (ե, վ) չեն գրվում:
Սև-ուկ, թե-թե-վու-թյուն, ան-ձրև, բա-րե-վել, կա-րե-վոր, ա-րև-շող, թև-ան-ցուկ, տե-վա- կան, թե-թև:
29.Տրված վանկերը միացրո´ւ: Ընդգծվածներն ինչո՞ւ են կոչվում գաղտնավանկ:
Օրինակ՝լ
սըր-տոտ – սրտոտ:
Գլուխ, աստղ, հռչակ, գնացք, վխտալ, անկրկնելի, շրխկան, թռվռալ, կրկնություն, ձեռնտու:
30.Տրված բառերը վանկատի´ր՝ գաղտնավանկի ը –երը գրելով:
Կրկին-կըր-կին, դռնբաց-դըռնա -բաց, երբեմն-երբե -մըն, գրքային-գըր-քային, կրակ-կը-րակ, ուրեմն-ուրե-մըն, ծանր-ծա-նըր, սրտաբաց-սըրտա-բաց, զվարթ-զը-վարթ, տխրել-տըխ-րել, խմբավորել-խըմբա-վորել:
31.Տրված բառերը վանկատի´ր:
Ա.Արքայական-ար –քա-յա-կան, մեծանալ-մե-ծա-նալ, կենտրոնական-կենտ-րո-նա-կան, վերջնական-վերջ-նա-կան, ճերմակաթև-ճեր-մա-կա-թև:
Բ-Հևասպառ-հե-վա-սպառ, կեղևապատ-կեղե-վապատ, տերևաթափ-տերե-վա-թափ, կարևորել-կարև-վորել, թևատարած-թե- վա-տա-րած:
Գ. Անկրկնելի-ան-կըր-կը-նելի, անդնդախոր-ան-դըն-դա-խոր, մտածել-մը-տա-ծել, մրցանակ-մըր-ցա-նակ, գտնել-գըտ-նել, արկղ-ար-կըղ:
32.Փորձի´ր բացատրել, թե ինչո՞ւ է բաժինն անվանվել «Հնչյունաբանություն»:
Վանկ է կոչվում բառի մեջ մտնող հնչյունը կամ հնչյունախումբը, որն արտաբերվում (արտասանվում) է մեկ շնչով:
Ձայնավորները վանկարար (վանկ կազմող) հնչյուններ են. առանց ձայնավորի վանկ չկա:
Վանկը կարող է նաև մի հնչյունից (ձայնավորից) կազմված լինել:
Երկու ձայնավորների միջև եղած մեկ բաղաձայնն անցնում է հաջորդ վանկին:
Երկու ձայնավորների միջև եղած երկու և ավելի բաղաձայններից միայն մեկն է անցնում հաջորդ վանկին: Բառի մեջ վանկարար ը հնչյունը չի գրվում. նա միայն վանկատման ժամանակ է երևում:
1.Գրել տաս-ական գոյական որոնք ցույց կտան զգացմունք, նյութ և անձ։
զգացմունք- սեր, տղրություն, ուրախություն, հանգստություն, անհանգստություն, ծավ, դժվարություն, ծուլություն, հաճույք, կարոտ։
նյութ-վոսկի, օդ, երկաթ, արծաթ, բենզին, գազ, ալյուր, ջուր, շաքարավազ, հող։
անձ-ուսուցիչ, դերասան, երգչուհի, լողորդ, մարդ, տնտեսուհի, բժշկուհի, ֆուտբոլիստ, սովորող, էլեկտրիկրիկ։
2.Գրել տասը ածական որոնք ցույց կտան մարդու հատկանիշ։
բարի, խելացի, համբերատար, անհամբեր, ընկերասեր, չար, անխելք, իմաստուն, անուշադիր, ուշադիր։
3.Գրել հնգական թվական որոնք կլինեն դասական, քանակական և բաշխական։
դասական – առաջին, եկրորդ, երրորդ, չորորդ, հինգերորդ։
քանակական-մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ։
բաշխական -մեկական, երկուական, երեքական, չորսական, հնգական։
Կոտայքի մարզ, մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր Հայաստանում։ Միակ մարզն է, որը միջպետական սահման չունի Հայաստանի հարևան որևէ պետության հետ։ Կոտայքը միաժամանակ նաև այն չորս մարզերից մեկն է, որոնք անմիջապես հարում են մայրաքաղաք Երևանին։
Մարզի տարածքն ընդգրկում է Կոտայքի սարավանդը, Մարմարիկ գետի ավազանը, Հրազդան գետի ավազանի վերին ու միջին հատվածը, ինչպես նաև Գեղամա լեռնաշղթայի արևմտյան լանջերը։ Այն հարավ-արևմուտքից սահմանակից է մայրաքաղաքին, արևմուտքից՝ Արագածոտնի, հյուսիսից՝ Լոռու, հյուսիս-արևելքից՝ Տավուշի, արևելքից՝ Գեղարքունիքի և հարավից՝ Արարատի մարզերին։
Կոտայքի մարզի վարչական կենտրոնը Հրազդանն է։ Կոտայքի մարզը զբաղեցնում է 2089 կմ² տարածք (8-րդը Հայաստանի մարզերի շարքում)։ Ըստ 2011 թվականի տվյալների՝ մարզի բնակչությունը կազմում է 254 397 մարդ։
Կոտայքի արևմտյան մասը նախկինում մտել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Կոտայք, իսկ արևելյանը՝ Մազազ գավառների մեջ։ Ներկայիս վարչատարածքային միավորը ձևավորվել է Հայկական ԽՍՀ-ի մաս կազմող Աբովյանի, Հրազդանի և Նաիրիի շրջանների միավորման հետևանքով։ Կոտայքի մարզը խորհրդային տարիներին ունեցել է զարգացած մեքենաշինական, հաստոցաշինական արդյունաբերություն, որն այժմ գրեթե վերացել է։
Կոտայքի մարզը Հանրապետության տնտեսական խոշորագույն կենտրոններից է։ Հրազդանում մինչ օրս գործում է ջերմաէլեկտրակայան և ջրաէլեկտրակայան, որոնք բավարարում են Հայաստանի էներգետիկ պահանջների մի մասը։ Մարմարիկ գետի ձախ ափին գտնվող Մեղրաձոր գյուղում պահվում են զգալի ոսկու պաշարներ։ Ծաղկաձոր քաղաքը Հայաստանի լեռնադահուկային սպորտի կենտրոնն է, որն ունի կարևոր զբոսաշրջային նշանակություն։ Մարզի տարածքը հարուստ է նաև պատմամշակութային հուշարձաններով։ Դրանց մարգարիտը Գառնու հեթանոսական տաճարն է, որը կառուցվել է 1-ին դարում և համարվում է մինչ օրս պահպանված նախաքրիստոնեական հայկական արվեստի եզակի նմուշներից մեկը։ Նշանավոր են նաև Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու կողմից կառուցված Բջնի բերդը, ինչպես նաև միջնադարյան Կեչառիսի վանքային համալիրը և Գեղարդավանքը՝ ուր և պահվում էր հայտնի գեղարդը, որով հռոմեացի զինվորը խոցել է Քրիստոսի կողը։
Թեժառույքի վանք
Թեժառույքի վանք, միջնադարյան հայ քաղկեդոնական վանական համալիր, որը գտնվում է ՀայաստանիԿոտայքի մարզիՄեղրաձոր գյուղի հարավային հատվածում, անտառապատ բարձունքին, հրվանդանի գագաթին։ Ծովի մակերևույթիվ բարձր է 2000 մետր։ Վանքը կառուցվել է 1196-99 թվականներին՝ Զաքարյաններ իշխանական տոհմի սպարապետ Իվանեի կողմից։ Նրա հետնորդները թաղվել են այս եկեղեցու գավիթում։
Հրազդան գետ
(more…)
