Արագածոտնի մարզ

Արագածոտնի մարզ, մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր Հայաստանում։ Մարզկենտրոնը Աշտարակ քաղաքն է։Տարածքը՝ 2753 կմ, բնակչությունը՝ 141 հազար մարդ։ Հայաստանի մարզերի շարքում տարածքի մեծությամբ միջին տեղ է գրավում, իսկ բնակչության թվով գերազանցում է միայն Վայոց ձորի և Տավուշի մարզերին։
Արագածոտնի մարզն իր անունը ժառանգել է պատմական Այրարատ աշխարհի Արագածոտն գավառի անունից։Մարզի աշխարհագրական դիրքի կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ գտնվում է մայրաքաղաք Երևանի և Հայաստանի ամենաբարձր լեռնագագաթի՝ Արագածի միջև։ Կիսաօղակաձև գոտևորելով Արագած լեռնազանգվածը՝ մարզի տարածքը արևմուտքում ձգվում է մինչև Թուրքիայի հետ պետական սահմանը։Հայաստանի Արագածոտնի մարզի տարածքով են անցնում հանրապետական նշանակություն ունեցող 3 ավտոխճուղիները՝ Երևան – Աշտարակ—Թալին—Գյումրի, Երևան—Աշտարակ—Սպիտակ և Երևան—Արմավիր—Քարակերտ—Գյումրի։ Մարզի տարածքը հատում է նաև Հայաստանի գլխավոր երկաթուղին (միայն արևմտյան հատվածով և մարզի տնտեսական զարգացման վրա էական ազդեցություն չի թողնում)։

Բուժական, գյուղ Հայաստանի Կոտայքի մարզում, պատմական Նիգ գավառի տարածքում, մարզկենտրոնից 34 կմ հարավ-արևմուտք, Ծաղկունյաց լեռների հարավային լանջին։

Պատմամշակութային կառույցներ

Խմբագրել Բուժականից 3 կմ հյուսիս՝ անտառում գտնվում է «Թեղենյաց» վանական համալիրը (7-15 դարեր)։ 7-րդ դար «Կաթողիկե» և 10-րդ դար եկեղեցիները, արևելյան կողմում՝ «Թեղենիս» գյուղատեղին (7 դար) իր 7 դարի եկեղեցիով։

Մարտի 17-ին մենք դասարանով գնացինք Էրեբունի Թանգարան:Մեր ճամփորդությունը Հայրենագիտության թեմայով էր և մեր հետ էին ընկեր Արմինեն և ընկեր Սոնան :Սկզբում մեզ պատմեցին Էրեբունի Թանգարանի մասին:Իմացանք, որ թանգարանը Երևանի ամենակարևոր թանգարաններից մեկն է և այն հիմնադրվել է 1968թ.-ին Արին Բերդի բլուրի վրա, որի տեղում եղել է Էրեբունի ամրոցը:Ամրոցի որոշ հատվածներ վերականգնվել են և մնացել թանգարանի արտաքին մասում:
Եղանակի վատ լինելու պատճառով մենք չկարողացանք մասնակցել Պեղումներին:Հետո մենք գնացինք Վարդավառի լիճ։Ինձ շատ դուր եկավ ճամփորդություը մենք շատ բան սովորեցին ճամփորդությունից։❤

Այսօրվա մեր ճամփորդությունը դեպի ՝Կոտայքի մարզ , գյուղ Մարմարիկ էր:Բայց մինչ Մարմարիկ հասնելը, մենք եղանք Հրազդան քաղաքում, եղանք Հրազդան գեսում,այն ամբողջությամբ սառած էր:Այնուհետև այցելեցինք Մաքրավանք,որը գտնվում է Մաքրավան գյուղում,որը այժմ Հրազդան քաղաքի թաղամասերից մեկն է: Այնտեղ մի փոքր ճաշեցինք և շարունակեցին ճանապարհը: Հասանք Մարմարիկ գյուղ:Տեսանք Մարմարիկ գետը:Սկզբում քայլեցինք դեպի սուրբ Հովհաննես եկեղեցի,որը կիսաքանդ էր:Այնտեղից հետո մեզ հյուրընկալեցին Մարմարիկի դպրոցականները և ուղեկցեցին դպրոց:Դպրոցում մեզ ցույց տվեցին իրենց գեղեցիկ աշխատանքները,որոնք պատրաստված էին տարբեր իրերից:Գազավորված հյութերի խցաններով պատրաստել էին գորգ, իսկ ոչխարի մորթուց ՝տարբեր գույնի թելեր:Այնտեղից երգելով գնացինք թոնրատուն:Տեսանք թե ինչպես են թխվում՝լավաշը,պուրի հացը և գաթան:Համտեսեցինք,շատ համեղ էին,այնուհետև գնացինք դպրոց և համտեսեցինք իրենց պատրաստած հարիսան,որը նույնպես շատ համեղ էր:Այնտեղ դպրոցում մենք երգեցինք,պարեցինք,խաղացինք տարբեր ազգագրական խաղեր և վերադարձանք տուն:Շատ գեղեցիկ,իրադարձություններով լի և հավես օր ունեցանք:Շատ շնորհակալ եմ ընկեր Սոնայից,ընկեր Շուշանից և ընկեր Սեդաից մեզ այսպիսի հրաշալի ճամթորդություն պարգևելու համար:
https://www.youtube.com/watch?v=LU0ros1SNjI

Այսօր մենք ճամփորդել էինք սահադաշտ ՝ Գեղասահքի դպրոց։ Սկզբում մենք ասացինք մեր կոշիկների համարը և մեզ տվեցին չմուշկներ։ Մենք բոլորին սպասեցինք մինչև հագնեն չմուշքները։ Ես շատ եմ հավանել Գեղասահքի դպրոցը շատ հավես էր այնտեղ ։Մեզ հետ շատ հավես բան կատարվեց, Միան Նատալին և Նարեկը իսկ մենք Ալիսայի հետ գնացինք օգնենք նրանց բայց մենք ընկանք։ Շատ լավն էր Գեղասահքի դպրոցը ։

Այսօրը մենք մեր ջոկատով գնացել էինք ճամփորդության դեպի Աշտարակ: Այնտեղ մենք տեսանք այն դպրոցը,որտեղ սովորել է ընկեր Էլինան,ապա այցելեցինք Աշտարակի Սուրբ Սարգիս եկեղեցի։Այնուհետև ոտքով քայլելով գնացինք Կարմրավոր եկեղեցի։ Եկեղեցու ներսում մենք երգեցին եկեղեցական երգեր։Եկեղեցու բակում մենք բոլորով նախաճաշեցինք և նկարվեցինք։Շարունակելով ճամփորդությունը ,մենք այցելեցինք Պերճ Պռոշյանի թանգարանը։Շատ հետաքրքիր էր այնտեղ։Այնուհետեվ մենք շարունակեցինք քայլքը և հասանք Ծիրանավոր եկեղեցի։Ծիրանավոր եկեղեցուց հետո քայլելով հասանք Սպիտակավոր եկեղեցի։Այնտեղ մենք ուսումնասիրեցինք տարածքը,ներս մտանք աղոթելու,իսկ հետո եկեղեցու բակում մի փոքր ճաշեցինք և քայլելով գնացինք Աշտարակ քաղաքի կենտրոն։Շատ գեղեցիկ քաղաք է Աշտարակը։Այնտեղից մենք նստեցին երթուղին և վերադարձանք դպրոց։❤❤

Մարմարիկ, Աբասաձորի գետ, Ջանգա-Միսխանա, Հանքավանի գետ, Հանքավանի ջուր, Մաման, Մարմարչայ, Միսխանա, Միսխանայի գետ, Պղնձահանքի ջուր, գետ Հայաստանի Կոտայքի մարզում, Հրազդանի աջ վտակը։ Սկիզբ է առնում Փամբակի լեռնաշղթայի հարավային լանջերից՝ 2520 մ բարձրությունից։ Երկարությունը՝ 37 կմ է, ջրհավաք ավազանը՝ 427 կմ²։ Վերին և միջին հոսանքներում հոսում է կիրճանման, անտառապատ հովտով։ Մեղրաձոր գյուղից հովիտն ընդարձակվում է, ձեռք բերում հարթավայրային բնույթ։ Գետի հոսքը ձևավորվում է Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռնաշղթաներից հոսող գետակների ջրերով։ Սնումը հալոցքային (55%) և ստորերկրյա (27%) է, վարարումը՝ գարնանը, որի ընթացքում ձևավորվում է տարեկան հոսքի 74%-ը։ Տարեկան միջին ծախսը 5,4 մ^3/վ է, առավելագույնը՝ 87 մ³/վ, հոսքը՝ 170 միլիոն մ³։ 

Աղբյուրակի ջրամբար, Աղփարայի ջրամբար, Հրազդանի ջրամբար, ջրամբար Հայաստանի Կոտայքի մարզում՝ Հրազդան գետի վրա՝ համանուն քաղաքի տարածքում։ Շահագործման է հանձնվել 1953 թվականին։ Մակերեսը 1,7 կմ² է, ջրատարողությունը՝ 5,6 միլիոն մ³, օգտակարը՝ 4,1 միլիոն մ³։ Սնվում է Հրազդան և Մարմարիկ գետերից։ Աղբյուրակի ջրամբարը մտնում է Սևան-Հրազդան կասկադի մեջ. Արգելի գլխամասային և Արգելի ՀԷԿի կարգավորիչ ջրամբարն է։ Պատվարը քարալիցքային է, երկարությունը՝ 117 մ, առավելագույն բարձրությունը՝ 14,5 մ։ Ձմռանը սառցակալում է:

Մաքրավանք

Մաքրավանք, վանական համալիր Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզի Մաքրավան գյուղում (այժմ Հրազդան քաղաքի թաղամասերից մեկն է)։ Վանքի գլխավոր կառույցը 13-րդ դարում կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին մեկ զույգ որմնամույթերով, արևմտյան կողմում երկհարկանի ավանդատներով գմբեթավոր դահլիճի տիպի կառույց է։ Եկեղեցին շրջապատված է բազմաթիվ խաչքարերով։ Հարավային կողմում գտնվում է միանավ եկեղեցի։ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն արևմուտքից կից է եղել գրեթե քառակուսի հատակագծով գավիթը, որի պատերի հիմքերն են մնացել։ Վանքի արևելքում զարդաքանդակ խաչքարերով փոքրիկ գերեզմանոցն է։

Այժմ վանական համալիրը բաղկացած է երեք հիմնական մասերից՝ Սբ. Ամենափրկիչ և Սբ. Կաթողիկե եկեղեցիներից, գավթից ու օժանդակ շինություններից։

Ստեղծվել է 1948 թվականին, Աշտարակում, հայ խոշորագույն դասական գրող Պերճ Պռոշյանի (1837-1907) հայրական տան հիման վրա: Վերջինիս կից կառուցվել է երեք ցուցասրահ, որոնցից մեկը կահավորված է գրողի անձնական իրերով, մյուս երկուսում ցուցադրված են նրա կյանքին ու գործունեությանը վերաբերող հարուստ նյութեր: Դրանք հիմնականում ձեռք են բերվել Պռոշյանի ժառանգների նվիրատվությամբ: Այսօր տուն-թանգարանում առկա են 2000-ից ավելի հուշային եւ օժանդակ նյութեր, որոնց շնորհիվ այցելուները հաղորդակցվում են մեծ արձակագրի գրական, մանկավարժական, հասարակական բազմաբեղուն գործունեությանը:

Տուն-թանգարանը վերանորոգվել է 2008 թվականին, նորացվել է նաեւ ցուցադրությունը:

Մեծ գրողի տունը, որ միշտ լեցուն է այցելուներով, Աշտարակի ամենագործուն մշակութային օջախն է: Այցելուներն այստեղ ծանոթանում են  Պռոշյանի հիշատակը հավերժացնող մասունքերին, ստեղծագործություններին, մասնակցում  դրանց հիման վրա կազմակերպվող  միջոցառումներին, որոնք ոգեկոչում են Պռոշյանի ապրած ժամանակը, կենցաղն ու գրական-մշակութային կյանքը:

Կարմրավոր ու Ծիրանավոր եկեղեցիներ

ու Ծիրանավոր եկեղեցինեԱշտարակ քաղաքում գտնվող Կարմրավոր ու Ծիրանավոր եկեղեցիների մոտ է գտնվում նաև երրորդ՝ Սպիտակավոր եկեղեցու ավերակները: Ըստ լեգենդի՝ Աշտարակում ապրող երեք քույրեր սիրահարվել էին Սարգիս անունով մի երիտասարդի: Ավագ քույրերը որոշեցին զոհաբերել իրենց հանուն կրտսեր քրոջ երջանկության և նետվեցին ձորը: Երրորդ քույրը, այդ լուրն իմանալով, նույնպես ինքնասպան եղավ: Սարգիսն էլ երեք եկեղեցի կառուցեց նրանց հիշատակին և անվանեց դրանք քույրերի՝ վերջին օրը կրած հագուստի գույներով` Կարմրավոր, Ծիրանավոր և Սպիտակավոր: Հետագայում Աշտարակում կառուցվում է նաև Սուրբ Սարգիս եկեղեցին, որտեղից հիանալի տեսարան է բացվում դեպի այս եկեղեցիները: Եկեղեցիների անվան ծագումնաբանության վերաբերյալ կա նաև այլ կարծիք. ասում են՝ դրանք առաջացել են ամեն եկեղեցում որմնանկարների վրա պատկերված Սուրբ Մարիամ Աստվածածնի գլխաշորի գույներից:

Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Աշտարակ)

Արագածոտնի մարզի Աշտարակ քաղաքի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին կառուցվել է XIX դարում, հին եկեղեցու տեղում։ Մոտակայքում գտնվում են 1664 թվականի կամրջի ավերակները։ Այս հովհարաձև գմբեթավոր եկեղեցու թմբուկը զարդարված է չորս փոքրիկ պատուհաններով։ Եկեղեցու ներքին քարերը փոխված չեն, սակայն ճակատը վերջերս ենթարկվել է վերանորոգման։ Սբ. Սարգիսը նոր տեսք ունի, սակայն հին քարերի արձանագրությունները և քանդակները վկայում են եկեղեցու իրական տարիքի մասին։ Սուրբ Սարգիս եկեղեցին գտնվում է ձորի եզրին, որտեղից գեղեցիկ տեսարան է բացվում դեպի երեք եկեղեցիները՝

Հրազդան (մինչև 1959 թվականը՝ Ներքին Ախտա), քաղաք Հայաստանի Կոտայքի մարզում՝ Հրազդան գետի ափին։ Երևանից հեռու է 40 կմ հյուսիս-արևելք։ Հանդիսանում է մարզի վարչական կենտրոնը։

Մինչև 1959 թվականին քաղաքը կոչվել է Ներքին Ախտա։ Ընդգրկված է եղել Երևանի նահանգի Նոր Բայազետի գավառում։ 1959 թվականին քաղաքը շրջանային, 1962 թվականից՝ հանրապետական ենթակայության քաղաք, 1930-95 թվականին՝ Հրազդանի շրջանի վարչական կենտրոնը, 1995 թվականից՝ Կոտայքի մարզի մարզկենտրոնը։

Ավտոճանապարհների հանգույց է, ունի երկաթուղային կայարան։ Հրազդանի շրջագծի մեջ են մտնում նախկին Աթարբեկյան, Մաքրավան, Ջրառատ, Կաքավաձոր գյուղերը։ Տարածքը՝ 152 կմ²։

Քաղաքի միջով հոսում են Հրազդան և Մարմարիկ գետերը, որոնք միախառնվում են հենց քաղաքի մեջ։ 1950 թվականին Հրազդանում ստեղծվեց Հրազդանի արհեստական ջրամբարը 130 հեկտար տարածության վրա՝ 1695 մետր բարձրությամբ։