5.ԱՐԵԳՆ ՈՒ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐԸ ԳՆՈՒՄ ԵՆ ՀԱԶԱՐԱՆ ՀԱՎՔԸ ՈՐՈՆԵԼՈՒ
Արան թագավորը երեք որդի է ունենում` մեծ, միջնեկ, փոքր: Փոքրի անունն Արեգ է լինում: Թագավորը կանչում է որդիներին: Որդիքը գալիս են, գլուխ են վեր բերում, առաջին կանգնում: Ասում է. — Այ որդիք, տեսնո՞ւմ եք, մեր տերության զարդն ու փառքը փչացավ: Մեր այգու միակ ճարն ու հնարը Հազարան Հավքն է, որ ապրում է Կախարդական աշխարհքում: Կտրիճ տղերք եք, նժույգները նստեք, զենքերն առեք, գնացեք Կախարդական աշխարհքը, Հազարան Հավքը գտեք, որ մեր Այգում երգի, որ նորից փուշը վարդ դառնա, գազանը` մարդ: Հետո միտք է անում ու ավելացնում. — Իսկ դու, Արեգ, դեռ փոքր ես, մնա տանը : Մեծ տղեն ու միջնեկ տղեն ձի են նստում, ճամփա ընկնում: Փոքր ախպերն էլ է ուզում գնա, չեն թողնում: Բայց չի լինում. ինչ անում-չեն անում, չեն կարողանում հետ պահել. սա էլ վեր է կենում նրանց հետևից գնում:
6.ԿԱԽԱՐԴԱԿԱՆ ԱՇԽԱՐՀԻ ՃԱՆԱՊԱՐՀՆ ՈՒ ՀՍԿԱ ԾԵՐՈՒՆԻՆ
-Որտե՞ղ ես, հե՜յ, Կախարդական աշխարհ, քեզ են գալիս:
Գնու՜մ, գնու՜մ, շատ են գնում, թե քիչ, էդ էլ Աստված գիտի, գնում են հասնում մի տեղ, ուր երեք ճամփա բաժանվում են. մեկը` մեծ, մեկը` միջնեկ, մեկն էլ` նեղ: Ճամփաբաժնում էլ նստած է մի սպիտակամորուս ծերունի` գլուխը ամպերում, ձեռին՝ սև ու սպիտակ կծիկներ: Սև կծիկը բաց է թողնում, սպիտակը հավաքում, սպիտակը բաց է թողնում, սևը հավաքում: — Բարի օր,- ասում են,- պապի, էդ ի՞նչ ես անում: — Գիշեր-ցերեկ եմ կծկում, որդիք. գիշերը կծկում եմ, ցերեկը պարզում: — Հապա էս ճանապարհները ո՞ւր են տանում,- հարցնում են տղերքը: — Էս լեն ու մեծ ճանապարհով գնացողին ոչ մի նեղություն չի պատահի. ով գնացել` հետ է եկել: Միջին ճանապարհով գնացողն էլ կարող է հետ գալ, կարող է հետ չգալ: Իսկ էս նեղ ու քարքարոտ ճամփից մինչև օրս հետ եկող չեմ տեսել. ով գնացել է, էլ հետ չի եկել: Առաջ մեծ ախպերը մեծ ճամփեն բռնում է գնում: Հետո միջնեկ ախպերը միջնեկ ճամփեն է ընկնում գնում: Արեգն էլ ուզում է նեղ ճամփով գնա, ծերունին ասում է. — Մեղք ես, թագավորի տղա, հետ դարձիր էդ ճամփից,քանի ուշ չի, դարձիր գնա քո աշխարհքը, քո հոր տունը, ի՞նչ ես քո մահի հետև ման գալի: — Չէ, պապի,- ասում է Արեգը,- ինչ էլ որ լինի, պետք է գնամ: Մեր Անմահական Այգին փուշ է կտրել, մեր մարդիկ գազան են դարձել: Պետք է գնամ Կախարդական աշխարհից Հազարան Հավքը բերեմ, որ փուշը նորից վարդ դառնա, գազանը մարդ դառնա: — Հա, հա, հա, հա,- քահ-քահ խնդաց հսկա ծերունին,- ոչ մի հողածնի ոտք չի դիպել Կախարդական աշխարհին, ոչ մի աչք չի տեսել: — Խիզախ տղա, սարեր կան էն ճամփեն կապած` թռչունը չի անց կենում, խոր անդունդներ կան, որ նայելիս մարդու աչք է սևանում, հուր անապատ, որն անցնելիս ամբողջ կյանքդ հերիք չի, ամեն քայլում` դև ու հրեշ, ամեն կողմից` փոթորիկ. օձն իր պորտով, հավքն իր թևով չի հասնի էնտեղ… Արեգը առաջ է գալիս ու կանչում. — Ի¯նչ են դևեր ու հրեշներ, երկյուղ չունեմ ես, պապի, ինչ էլ պատահի, ես պիտի գնամ Հազարան Հավքը բերեմ, որ Այգին ծաղկի, գազանը մարդ դառնա: — Դե որ էդպես է,- ասում է ծերունին,- արի քեզ օրհնեմ, կտրիճ տղա, ծերիս օրհնանքը թող լինի քեզ հետ. բարով դու հասնես Կախարդական աշխարհք, լեռներ, անդունդներ հարթվեն առաջիդ, դևեր, հրեշներ դառնան անվնաս, կասկած ու երկյուղ երբեք չիմանաս: Օրհնում է Արեգին ծերունին, խրատում ու ճանապարհ դնում դեպի Կախարդական աշխարհ:
Հարցեր և առաջադրանքներ
Որտե՞ղ էր նստած սպիտակամորուս ծերունին և ի՞նչ էր անում, դո՛ւրս գրիր այդ հատվածը: Ճամփաբաժնում էլ նստած է մի սպիտակամորուս ծերունի` գլուխը ամպերում, ձեռին՝ սև ու սպիտակ կծիկներ: Սև կծիկը բաց է թողնում, սպիտակը հավաքում, սպիտակը բաց է թողնում, սևը հավաքում: — Բարի օր,- ասում են,- պապի, էդ ի՞նչ ես անում: — Գիշեր-ցերեկ եմ կծկում, որդիք. գիշերը կծկում եմ, ցերեկը պարզում:
Երեք ճամփաներից դու ո՞ր ճանապարհը կընտրեիր, ինչո՞ւ: Ես կգնաի նեղով ,որովհետև ոչ մի դևեր, սատանաներ չեն կարող ինձ վախեցնել, եէժթե ես ուզում եմ հասնել ի նպատակնի։
Օրհնանք, կախարդական, ծերունի բառերից առանձնացրո՛ւ ածանցները, յուրաքանչյուր ածանցով կազմիր երեք բառ: Օրհն-անք, կախարդ-ական, ծեր-ունի կախարդանք, նյութական,
սպիտակամորուս, ճամփաբաժան, պապիկ, այգի, հրեշ բառերը բաժանիր բաղադրիչների, յուրաքանչյուրի դիմաց նշիր տեսակը ըստ կազմության: սպիտակ-ա-մորուս-բարդ ճամփ-ա-բաժան-բարդ պապ-իկ-ածանց այգի-պարզ հրեշ-պարզ
3.ՊԱՌԱՎԻ ԱՆԵԾՔՆ ՈՒ ԱՅԳՈՒ ՉՈՐԱՆԱԼԸ Լուսաբացին պառավը վեր է կենում, ձեռները դեպի երկինք տարածում ու ճառագած արևի դեմը կանչում-անիծում է. — Ո՜վ լուսեղեն, դռներդ բաց, Հող ու ջրի առատ Աստված Դու, որ էսքան բարիք ու փառք, Աշխարհքն անծեր, ծովերն անտակ, Ստեղծել ես, փռել, լցրել, Ո՜վ գթառատ, քեզ եմ խնդրել. Լսիր ծերացած խեղճ մոր անեծքին. Էս աշխարհքից իմ որդին գնաց` Շրթունքը ցամաք, լեզուն չորացած, Ու ինչպես որդիս իր մոր գրկին Գնա՜ց` կարոտ՝ աչքն աշխարհքին, Նրանք էլ թող իրենց կյանքից Կարոտ գնան լիքն աշխարհքից. Դրախտ այգին կտրի չոր փուշ, Իրենք` գազան` չար ու ապուշ: Պառավն անիծում է թե չէ, Աստծու հրամանով Այգին չորանում է. կանաչ տերևը թափվում է, պտուղը փչանում, վարդը փուշ դառնում, այգեպաններն էլ կոպիտ, դաժան ու ագահ գազաններ են դառնում, փախչում են թավուտներն ու սկսում են հոշոտել իրար և` ում կարողանան:
Հարցեր և առաջադրանքներ՝
Հատվածից դո՛ւրս գրիր դարձվածքներ։ Շրթունքը ցամաք, լեզուն չորացած։ ձեռները դեպի երկինք տարածում ու ճառագած արևի դեմը կանչում-անիծում է։
Ինչո՞ւ Աստված լսեց պառավի անեծքը: Աստվածը լսեց պառավի անեծքը, քանի որ այգեպանները, չէին լսել իրեն և խաղող չէին տվել։ Դրա համար Աստվածը տեսել էր, որ իրենք պառավին վատություն էին արել, իսկ Աստվածն էլ իրենց էր վատություն արել։
Պտուղ, այգի, աշխարհ, լույս, չար բառերից կազմի՛ր բարդ բառեր: Պտղայգի, չարաշխարհ, աշխարհալույս,
Արև, հող, ջուր բառերը դարձրո՛ւ ածանցավոր: Արևային, հողային, ջրային։
Հատվածից դո՛ւրս գրիր հոգնակի թվով գոյականներ։ ձեռներ, ծովեր, այգեպաններ, թավուտներ
Նվերը փաթեթավորված է խորանարդի ձևով տուփի մեջ: Տուփի նիստերի վրա պետք է ոսկեգույն աստղիկներ կպցնել: Յուրաքանչյուր նիստի վրա պետք է կպցնել 16 աստղիկ: Ընդամենը քանի՞ աստղիկ է պետք: 6×16=96
Հայտնի է, որ խորանարդի բոլոր կողերի գումարը 204սմ է: Որոշիր մեկ կողի երկարությունը: 204:12=17
Հաշվիր խորանարդի ծավալը, եթե խորանարդի կողը 4 սմ է: 4x4x4=14
Հաշվիր ուղղանկյունանիստի հիմքի մակերեսը, եթե նրա բարձրություն 6 դմ է, իսկ ծավալը՝ 84 դմ3:
Հաշվիր ուղղանկյունանիստի ծավալը, եթե նրա հիմքի կողմերը 3 մև 10 մեն, իսկ բարձրությունը 5 մ: 3x10x5=150
Հաշվիր խորանարդի կողի երկարությունը, եթե նրա ծավալը 512 դմ3 է: 512=8x8x8
Քաղցած աղվեսը համոզում էր աքլորին, որին հետո կերավ
Քաղցած աղվեսը համոզում էր աքլորին, որից խորոված արեց
Քաղցած աղվեսը աքլորին համոզում էր, որովհետև նա քաղծած էր
Քաղցած աղվեսը աքլորին համոզում էր, երբ ուզում էր նրան ուտել
Քաղցած աղվեսը աքլորին համոզում էր, որ խաղա նրա հետ
Քաղցած աղվեսը աքլորին համոզում էր, չնայած նա գառ էր ուզում ուտել
24. Հարցերին պատասխանելով՝ դպրոցական հինգերորդ տարվա մասին գրավոր պատմի՛ր:
Ա) Ի՞նչ նորույթուն կա ձեր դասարանում (աշակերտների թիվը նո՞ւյնն է. Նույն տեղո՞ւմ եք դաս անում և այլն):Մեզ մոտ աշակերտներ են ավելցել Սոֆիյան, Մարտան , Ծովինարը և Միան Այն ժամանակ մենք սովորում էինք կրտսեր դպրոցում իսկ հիմա մենք սովորում են միջին դպրոցում։Միջին դպրոցը ավելի մեծ է քան կրտսեր դպրոցը։
Բ) Ի՞նչ նոր առարկաներ եք անցնում: Դրանք ինչո՞վ են հետաքրքիր (ուրիշ ի՞նչ տպավորություն ունես): Նոր ընտրության խմբեր են ավելացել օրինակ ինձ դուր է գալիս որ դու կարող ես քո ընտրությունից մեկը օտար լեզու։ Ինձ մոտ ատ է տպավորվել հրաձքության ընտրության խումբը, որովհետև այնտեղ դու սովորում ես հրացան քանդել և հավաքել կրակել։
Գ) Ուսուցիչներիդ մասին պատմիր: Ուսուցիչները շատ լավն են ես բոլորին շատ եմ սիրում, բոլորն շատ ընկերասեր և հոգատար են։
Դ)Պատմի՛ր՝ դպրոցում փոփոխություն կա՞ (շենքը, բակը, կարգ ու կանոնը և այլն): Փոփոխություններ կան կրտսեր դպրոցի մենք տեղափոխվել ենք միջին դպրոց։Միջինում այգին և շենքւ ավելի մեծ է։Կարգ ու կանոներ էլ կան, իսկ երբ խաղտում ես կանոնները քեզ գրում են նկատողություն իսկ երեք նկատողություն ստամալիս դպրոցից դուրս ես գալիս։
Ե) Ի՞նչ վերաբերմունք ունես այդ ամենի նկատմամբ: Ինձ լավ վերաբերմունք ունեմ այս ամենի նկատմաբ ինձ այստեղ դուր է գալիս։
Հին ժամանակներում, երբ դեռ գառն ու գելը միամիտ խաղում էին իրար մոտ, երբ գետերը կաթն ու մեղրն էին հոսում, երբ ամենուրեք տիրում էր սերն ու հանգիստն անվրդով, արևուլուսի կողմերում թագավորում էր Արան թագավորը։
էն երկնքի պայծառ արևի նման ամենքի սիրտն էլ ուրախացնում ու ջերմացնում էր Արան թագավորը, էն գարունքվա անձրևի նման ամենքի վրա էլ հավասար թափվում էր նրա բարությունը։
Էսպես թագավորեց երկար ժամանակ։
Երբ որ ծերացավ, միտ արեց՝ մի էն տեսակ բան շինի, որ իրենցից հետո բարի հիշատակ մնա աշխարքի երեսին։ ու յոթ ճամփի մեջտեղում շինեց Անմահական մշտադալար այգի։ Անմահական այգի Այգի մի ասա,մի դրախտ ասա՝ լիքը զրնգուն աղբյուրներով ու կարկաչուն վտակներով, հազարագույն ծաղիկներով, ամեն տեսակ նախշուն երգող հավքերով։ Այգու մեջ էլ այգեպաններ դրեց ու պատվիրեց, որ դուռը միշտ բաց պահեն՝ ով ուզի մտնի, ուտի, տանի, եկող-գնացողին՝ «չէ» չլինի։ Ու յոթ ճամփով ամեն կողմից արձակ-համարձակ գալիս էին մարդիկ, լիքը այգում, ուտում-խմում լիանում, անց կենում-գնում։
2.ՊԱՌԱՎԻ ՈՐԴՈՒ ՄԱՀԸ
Արան թագավորի քաղաքում մի աղքատպառավ կին է լինում. ունենում է մի մինուճար որդի:Օրերից մի օր էս պառավի տղեն հիվանդանում է ու սիրտը խաղող է ուզում: — Նանի, ի՞նչ կլինի` ինձ համար խաղող ճարես,- թախանձում է մորը: Մերը վեր է կենում, գնում անթառամ Այգին, որ խաղող բերի: Այգեպանները խաղող չեն տալիս: Մոր սիրտ է, հետ չի դառնում, ասում է, թե` որդիս հիվանդ է, սիրտը խաղող է ուզում, Աստծու սիրուն մի քանի ճիթ խաղող տվեք: Այգեպանները թե` այգին ջրում ենք, ժամանակ չունենք, առ էս մի ճիթ խաղողը, գնա: Ու այգեպաններից մեկը մի ճիթ խաղող է պոկում, շպրտում: Ճիթն ընկնում է գետնին, բոլոր հատիկները թափվում են, դես ու դեն ցրվում, կորչում: Պառավը հազիվ մի քանի հատիկ հավաքում, բերում տալիս է հիվանդ որդուն: Հիվանդն ուտում է ու թե` նանի, էս մի քանի պտուղով սիրտս չհովացավ, գնա, մի ճիթ էլ բեր: Պառավն էլի վեր է կենում գնում: Հասնում է այգեպաններին: Ինչքան խնդրում է, աղաչում-պաղատում է, քարսիրտ այգեպանները բան չեն տալիս, դուրս են անում ու այգու դռները հետևից փակում: Պառավը դառն ու դատարկ հետ է գալիս: Գալիս է տեսնում` որդին խաղող կանչելով, մորն է սպասում: Էդպես խաղող կանչելով էլ էն գիշեր պառավի որդին մեռնումէ:
Սրտի մասին գրի՛ր ուրիշ դարձվածքներ: Օգտվիր դարձվածքների բառարանից։ Սիրտը փոխելու Սիրտը պատռել Սիրտը ազատել Սիրտը լցվել Սիրտը ջերմացնել
Գրի՛ր տրված բառերի կազմությունը` կին, խաղող, այգեպան, անթառամ: կին-պարզ խաղող-պարզ այգեպան-բարդ անթառամ-ածանց
Գրի՛ր տրված բառերի հականիշները` պառավ,հրամայել, հավաքել, հիվանդանալ, անթառամ, աղքատ: պառավ-երիտասարդ, հրամայել-խնդրել, հավաքել-շաղ տալ, հիվանդանալ-լավանալ, անթառամ-թառամած, աղքատ-հարուստ
Ի՞նչ կարծիք կազմեցիր այգեպանների մասին. բնութագրի՛ր նրանց: Նրանք քարսիրտ էին, վատը, չօգնող և ընկերասեր չեին։
Ի՞նչ զգացիր պատմությունը կարդալիս: Ես միքիչ նեղվեցի որովհետր այգեպանները ծերուկին չօգնեցին։
Փոխիր վերջաբանը. նոր ավարտ մտածի՛ր: Այգեպաները օգնում են պառավին և մի քանի ճիթ խաղող և խնձոր են տալիս։Պառավը ուրախանում է և գնում տուն տալիս որդուն որ ուտի իսկ այդ ժամանակ թագավորը իմանում է որ պառավի որդին հիվանդ է թաքավորը գնում է դեղեր գնում և տանում է պառավին։ Երբ պառավը տեսնում է այտ դեղերը նա ուրախանում է։ Մի քանի օր հետո նրա որդին լավանում է և նրանք ապրում են ուրախ և երջանիկ։
Մեր շրջապատում հաճախ ենք հանդիպում տուփի ձև ունեցող առարկաների: Դրանք կարող են պատրաստված լինել տարբեր նյութերից, ունենալ տարբեր գույներ, սակայն տեսքից բոլորը նման են՝ տուփեր, պահարաններ, շենքեր և այլն:
Դրանք բոլորը հիշեցնում են ուղղանկյունանիստ (ուղղանկյուն զուգահեռանիստ) կոչվող երկրաչափական մարմինը: Նրա մակերևույթը բաղկացած է
6
ուղղանկյուններից, որոնք կոչվում են ուղղանկյունանիստի նիստեր: Նիստերի գագաթները կոչվում են ուղղանկյունանիստի գագաթներ, իսկ կողմերը՝ կողեր:
Երկու նիստեր կոչվում են հանդիպակաց, եթե նրանք չունեն ընդհանուր կող:
Յուրաքանչյուր երկու հանդիպակաց նիստեր հավասար են:
Հանդիպակաց նիստերից երկուսը կոչվում են հիմքեր, իսկ մյուս նիստերը՝ կողմնային նիստեր:
Ուղղանկյունանիստն ունի
6
նիստ (երկու հիմք և չորս կողմնային նիստ),
12
կող և
8
գագաթ:
Ընդհանուր գագաթ ունեցող կողերը կոչվում են զուգահեռանիստի չափումներ՝ բարձրություն և լայնություն, երկարություն (ներքևի նկարում նշված են կարմիրով):
Ուղղանկյունանիստը, որի բոլոր կողերը հավասար են, կոչվում է խորանարդ:
Խորանարդի նիստերը իրար հավասար
6
քառակուսիներ են:
Առաջադրանքներ
Ուղղանկյունանիստի չափումներն են՝ 5 սմ, 6 սմ, 4 սմ։ Գտե՛ք նրա մակերույթի մակերեսը։ A = 4 B = 5 C = 6 S1 = 4 x 5 = 20 S2 = 4 x 6 = 24 S3 = 6 x 5 = 30 (20 + 24 + 30) x 2 = 148
Ուղղանկյունանիստի լայնությունը 2 սմ է, երկարությունը՝ 2 սմ-ով ավելի, իսկ բարձրությունը՝ երկարությունից 1 սմ-ով պակաս։ Գտե՛ք ուղղանկյունանիստի մակերևույթի մակերեսը։ A = 2 B = 4 C = 3 S1 = 2 x 4 = 8 S2 = 2 x 3 = 6 S3 = 3 x 4 = 12 (8 + 6 + 12) x 2 = 52
Սենյակի պատերը և առաստաղը ներկելու համար անհրաժեշտ ներկի քանակությունը հաշվելու համար սենյակը պատկերացնում են որպես ուղղանկյունանիստ: Հաշվե՛ք, թե ինչքան ներկ կպահանջվի սենյակը վերանորոգելու համար, եթե նրա լայնությունը 4 մ է, երկարությունը` 6 մ, բարձրությունը` 3 մ, իսկ ամեն 1 մ2 -ն ներկելու համար պահանջվում է 1/10կգ ներկ:
A = 4 B = 6 C = 3 S1 = 6 x 4 = 24 S2 = 3 x 6 = 18 (24 + 18) x 2 = 84 84 x 10 = 840 կգ
. Ունենք երկու ուղղանկյունանիստ, որոնցից մեկի չափումներն են՝ 3 սմ, 1 սմ, 6 սմ, մյուսինը՝ 2 սմ, 5 սմ, 4 սմ։ Ո՞ր ուղղանկյունանիստի մակերևույթի մակերեսն է ավելի մեծ։ Առաջին ուղղանկյունանիստ A = 3 B = 1 C = 6 S1 = 3 x 1 =3 S2 = 3 x 6 = 18 S3 = 6 x 1 = 6 (3 + 18 + 6) x 2 = 54
Երկրորդ ուղղանկյունանիստ
A = 2 B = 5 C = 4 S1 = 2 x 5 = 10 S2 = 2 x 4 = 8 S3 = 5 x 4 = 20 ( 10 + 8 + 20) x 2 = 76
54 < 76
. Արկղից, որում կա 7 սպիտակ և 3 կարմիր գնդիկ, առանց նայելու, վերցնում են մի գնդիկ։ Գտե՛ք սպիտակ գնդիկ հանելու հավանականությունը։ 7 + 3 = 10 7/10
Աշակերտը կարդաց 90 էջ, որ գրքի ⅖ մասն է։ Քանի՞ էջ կա գրքում։ 90 x 2/5 =90/1×2/5=180/5
Եղեգնուհին (հեքիաթ) 1 Մի թագավոր է էլել։ Այս թագավորը մի որդի է ունեցել մինուճար։ Տղան որ հասել է, հայրն ասել է. ― Որդի՛, ժամանակ է քեզ ամուսնանալու․ ո՞ւմ ես աչքադրել, ասա՛, գնանք նրան ուզենք, կամ թե չէ մեզ կամք տուր, մենք ինքներս կընտրենք քեզ հարմար մի աղջիկ։ Որդին ասաց. ― Հա՛յր, ես միտք չունիմ աղջիկ ուզելու, իսկ եթե ուզելու լինիմ՝ պետք է այնպեսն ուզեմ, որ հոր ու մոր ծնունդ չլինի։ Զարմանում է հայրը և ասում է. ― Այդպես բան անկարելի է։ Որդին ասում է. ― Անկարելի բան չկա, հա՛յր. Աստուծո ձեռին ամեն ինչ հեշտ է, նա կարող է քարերից էլ մարդիկ շինել։ Քանի անգամ որ հայրն առաջարկում է որդուն ամուսնանալ, որդին միշտ այս է ասում, թե՝ հոր ու մոր ծնունդ ուզելու չէ։
Շատ որ ասում է որդին, և ասում է հավատալով և ոչ թե գիտությամբ՝ բանը դժվարացնելու համար, թագավորն էլ է հավատում, որ կարելի բան է այդ, սկսում է փնտրել որդու ուզածի նման մի աղջիկ։ Շատ է հարց ու փորձ անում, շատերն ասում են, որ լսել են, թե եղած է այդպես բան, բայց իրանց աչքովը տեսած չեն և չգիտեն, թե որտե՛ղ կարոդ են մարդիկ ծառի պես բսնել և չունենալ ո՛չ հայր և ո՛չ մայր։ Թագավորն իր որդու սիրույն համար ընկավ աշխարհքեաշխարհք և չոլեչոլ, շատ տեղ ման եկավ, շատ տեղ հարց ու փորձ արավ, ոչինչ չգտավ։ Վերադարձին մի անտառի մեջ պատահեց նրան մի ծերունի․ նրան էլ հայտնեց թագավորը, թե ինչի՛ է ման գալիս։ Ծերունին ասաց. ― Դրա համար հարկավոր չէ հեռու երթալ․ քո քաղաքի մոտ մի մեծ գետ կա, նրա ափին մի եղեգնուտ կա, ուր մարդի ոտք ընկած չէ դեռևս, որովհետև այն տեղը սուրբ և անմատչելի է համարվում, իսկ շատերն էլ կարծում են, որ այնտեղ աներևույթ ոգիք կան։ Կերթաս այնտեղ, կընտրես եղեգներից ամենից գեղեցիկը, կկտրես չբանեցրած դանակով, կձգես ջուրը, և նա իսկույն կդառնա աղջիկ՝ քո որդու հավանած։ Թագավորն ինչպես որ լսեց, այնպես էլ արավ։ Եղեգը աղջիկ դառավ և մնաց ջրի մեջ ընկղմած, դուրս գալ ամաչեց, որովհետև մերկ էր։ Թագավորն ասաց. ― Սպասի՛ր այստեղ, ես քեզ համար հագուստ և աղախիններ կուղարկեմ, դու իմ հարսնացուն ես․ քեզ պիտի ուզեմ իմ որդուս համար։― Այդ ասաց թագավորը և նրա անունն էլ դրավ Եղեգնուհի, որ կնշանակե եղեգն աղջիկ։
2 Գետի մոտերքում բնակվում էին թափառական սևադեմ բոշաներ։ Թագավորը որ հեռացավ՝ մի բոշա աղջիկ գնաց նույն տեղը, ուր որ թագավորն էր, և տեսավ այնտեղ մի հրաշալի գեղեցկության աղջիկ։ Հարցրեց նրա ով լինելը, աղջիկն էլ ասաց, որ թագավորի հարսնացուն է, հիմա պիտի գան տանեն իրան։ Բոշան տեսավ, որ Եղեգնուհին շատ միամիտ է, ուզեց ինքը բռնել նրա տեղը։ ― Դո՛ւրս եկ,― ասաց,― ջրիցը, ինձնից մի՛ քաշվիր։ Աղջիկը դուրս եկավ ափը թե չէ՝ բոշան նրան խեղդեց ու գցեց գետը, իսկ ինքը մերկացավ և ընկղմվեց ջրի մեջ, որ կարծեն, թե նա՛ է Եղեգնուհին։ Թագավորի նաժիշտները եկան փառավոր հագուստով և տեսան՝ ի՜նչ… մի սև, այլանդակ բոշա աղջիկ։ ― Դո՞ւ ես,― ասացին,― Եղեգնուհին։ ― Այո՛,― պատասխանեց աղջիկը։ ― Հապա ինչո՞ւ ես սև ու տգեղ, նա շատ չքնաղ և աննման պետք է լինի։ ― Գիտե՞ք,― ասաց բոշան,― դուք շատ ուշացաք, արևն այրեց ինձ և փոխեց կերպարանքս։ Բայց այս վնաս չունի, եթե ինձ պահեն շուշաբանդ պալատում, մի քանի օրից կրկին կստանամ իմ առաջվան գեղեցկությունը։ Հավատացին նաժիշտները, թագուհու հագուստ հագցրին և տարան ապարանք։ Թագավորը որ տեսավ՝ մնաց զարմացած։ ― Սա իմ տեսած աղջիկը չէ,― ասաց։ Թագավորի որդին էլ որ տեսավ՝ ետ քաշվեց զզվանքով։ ― Սա չէ,― ասաց,― իմ ուզածը։ Նա սպիտակ պետք է լինի, ինչպես հրեշտակ, իսկ սա սև է, ինչպես սատանա։ Խոսեցրին աղջկանը․ նա միևնույնն ասաց, ինչ որ նաժիշտներին։ ― Լա՛վ,― ասացին և տարան դրին մի շուշաբանդ սենյակում, որ այնտեղ գեղեցկանա, և սկսեցին մեծ պատվով պահել։ Միայն տղան մոտ չէր գնում․ նա զգում էր, որ բանի մեջ չարի մատը կա խառնված, որ այստեղ մի խարդախություն կա, բայց ինչպե՞ս իմանա եղելության որպիսությունը
Ա. Մարդատար գնացքը կարո՞ղ է քսանմեկ րոպեում կտրել-անցնել Ամերիկայի Միացիալ Նահանգները՝ Խաղաղ օվկիանոսից մինչև Ատլանտիան: Դա նույնիսկ ինքնաթիռով հնարավոր չէ: Բայց ամերիկյան մի համալսարանի գիտնականներ պնդում են, որ այդ միտքն իրագործելի է: Մի ագգային գիտաժողովում նրանք ստորերկրյա նոր փոխադրամիջոցի նախագիծ են ներկայացրել:
Բ. Սևանա լճի խնդիրն այսօր հուզում է յուրաքանչյուր քաղաքակիրթ մարդու: Սևանի ջրի մակարդակը տասնյակ տարիների ընթացքում իջել է: Ջրի կորստի հետ առնչվում են մի շարք այլ էական հարցեր: Առանձին ուշադրության է արժանի ջրավազանի կենդանական աշխարհի պահպանության խնդիրը: Բնակության անբարենպաստ պայմաններ են ստեղծվել նաև Սևանի թևավոր բնակիչների՝ թռչունների համար:
Գ. Քանդում են հին տները, թափվում են աղյուսները, խուլ աղմուկով ըկնում են գերանները: Վիեննացի մի փայտավաճառ այդպիսի իրադարձությունը երբեք բաց չի թողնում: Նա չնչին գնով կամ էլ ձրի հավաքում է կառույցի փայտյա մասերը: Երաժշտական գործիքներ պատրաստողները չորացած փայտը շատ բարձր են գնահատում: Դրանցից հիանալի տավիղներ, կիթառներ ու ակորդ..ոններ են սարքվում:
3. Կետերի փոխարեն գրի՛ր յա, իա կամ եա: Բառարանով ստուգի՛ր՝ ճի՞շտ ես գրել:
Քո չքնաղ ծաղկի բույրն է ինձ այստեղ բերել: (բույր, բյուր) Անթիվ ու բյուր են աստղերը: (բույր, բյուր) Ասիա երբևէ կհանգստանա՞ պատերազմներից: (Ասիա, Ասյա) Ասյա երբևէ կհանգստանա՞ իրեն այդքա՜ն հուզող մտքից: (Ասիա, Ասյա) Սոֆիան գեղեցիկ ու հյուրընկալ քաղաք է: (Սոֆիա, Սոֆյա) Սոֆյան գեղեցիկ ու նրբանկատ աղջիկ է: (Սոֆիա, Սոֆյա)
5.Նախադասություններն այնպես դասավորի’ր, որ պատմություն ստացվի:
Բայց գիտե՞ք, որ բույսն էլ կարող է միջատ ուտել։
Նրա տերևները մազմզուկներով են պատված։
Բռնելուց հետո ասես կուլ է տալիս նրան։
Գիտենք, որ միջատները տերև են ուտում։
Մի փոքրիկ, կարմրավուն բույս կա՝ ցողիկը։
Ահա այդպես է բույսը միջատ ուտում։
Տերևների ծայրին փայլում է փոքրիկ, թարմ մի կաթիլ:
Դա կպչուն նյութ է, որը բռնում է իր վրա նստած միջատին:
Մի փոքրիկ, կարմրավուն բույս կա՝ ցողիկը։ Նրա տերևները մազմզուկներով են պատված։ Տերևների ծայրին փայլում է փոքրիկ, թարմ մի կաթիլ: Դա կպչուն նյութ է, որը բռնում է իր վրա նստած միջատին: Գիտենք, որ միջատները տերև են ուտում։ Բայց գիտե՞ք, որ բույսն էլ կարող է միջատ ուտել։ Բռնելուց հետո ասես կուլ է տալիս նրան։ Ահա այդպես է բույսը միջատ ուտում։
Մագնիսները, էլեկտրականացած մարմինների նման կարող են փոխազդել։ Դրանք փոխազդում են իրենց շուրջ գոյություն ունեցող մագնիսական դաշտերի միջոցով։ Մի մագնիսի մագնիսական դաշտն ազդում է մյուս մագնիսի վրա։ Եվ հակառակը՝ երկրորդ մագնիսի մագնիսական դաշտն էլ ազդում է առաջին մագնիսի վրա։Երկաթը, կոբալտը, թուջը, պողպատը և մի քանի այլ համաձուլվածքներ մագնիսական երկաթաքարի ազդեցությամբ ձեռք են բերում մագնիսական հատկություններ և երկար ժամանակ պահպանում այն։ Այն մարմինները, որոնք երկար ժամանակ պահպանում են իրենց մագնիսական հատկությունները, կոչվում են հաստատուն մագնիսներ կամ պարզապես մագնիսներ: Մագնիսի այն մասերը, որտեղ մագնիսական ազդեցությունն առավել ուժեղ է, անվանում են մագնիսական բևեռներ։ Մագնիսներն ունեն երկու բևեռ՝ հյուսիսային և հարավային։Երկու մագնիսների տարանուն բևեռները ձգում են իրար, իսկ նույնանուն բևեռները՝ վանվում իրարից։Ընդունված է հյուսիսային բևեռը ներկել կապույտ գույնով և նշանակել N տառով, հարավայինը՝ կարմիր և նշանակել S տառով։
Կողմնացույց
Երկիրն օժտված է մագնիսական հատկություններով: Նա կարող է դիտվել որպես մի հսկայական մագնիս:Երկրի աշխարհագրական և մագնիսական բևեռները հակառակ են դասավորված։ Երկրի հյուսիսային աշխարհագրական բևեռի մոտ տեղակայված է հարավային մագնիսական բևեռը, իսկ հարավային աշխարհագրական բևեռի մոտ՝ հյուսիսային մագնիսական բևեռը։
Կողմնացույցի մագնիսական սլաքը փոքր, հաստատուն մագնիս է, որը կողմնացույցի հիմնական մասն է։
Տեղանքում կողմնորոշվելու համար է օգտագործվում կողմնացույցը։ Կողմնացույցի աշխատանքը պայմանավորված է նրանով, որ Երկիրը նույնպես մագնիս է՝ իր մագնիսական բևեռներով և մագնիսական դաշտով։ Կողմնացույցի սլաքի հյուսիսային բևեռը ձգվում է Երկրի մագնիսական հարավային բևեռի կողմից՝ որպես տարանուն բևեռներ և ուղղվում դեպի այն։ Նույն պատճառով կողմնացույցի սլաքի հարավային բևեռը ուղղվում է Երկրի մագնիսական հյուսիսային բևեռի կողմը։ Ուժեղ տաքացման ժամանակ մագնիսները կորցնում են իրենց մագնիսական հատկությունները։ Այս երևույթը կոչվում է ապամագնիսացում: Մագնիսների օգտագործման բնագավառը բավականին լայն է։ Մագնիսներ կան մանկական խաղալիքներում, հեռախոսներում, բարձրախոսներում։ Դրանք կիրառվում են տեխնիկայի շատ բնագավառներում, բժշկության մեջ, կենցաղում։
Լույսի աղբյուրներ,լույսի ուղղագիծ տարածում:Արեգակի և լուսնի խավարումներ:
Բազմաթիվ դիտումներով և փորձերով հաստատվել է, որ թափանցիկ համասեռ միջավայրում լույսը տարածվում է ուղղագիծ։ Օրինակ Եթե լույսի աղբյուրի և մեր աչքի միջև տեղադրենք անթափանց մարմին, ապա լույսի աղբյուրը մենք չենք տեսնի, քանի որ լույսի ուղղագիծ տարածման հետևանքով ճառագայթը չի կարողանա շրջանցել խոչընդոտը: Լույսի ուղղագիծ տարածմամբ են բացատրվում ստվերների առաջացումը, Արեգակի, Լուսնի խավարումները և այլ երևույթներ:
Ստվերի առաջացումը
Լույսի ուղղագիծ տարածմամբ է բացատրվում ստվերի առաջացումը: Նկարներում պատկերված են անթափանց մարմիններ՝ գունդ և սափոր: Փոքր չափեր ունեցող լույսի S աղբյուրով լուսավորելիս Bէկրանին առաջանում է ստվեր: Եթե լույսը ուղղագիծ չտարածվեր, ապա կշրջանցեր գունդը կամ սափորը և կլուսավորեր դրա հետևում գտնվող էկրանի ողջ տիրույթը: Լույսի ուղղագիծ տարածումն օգտագործում են տեղանքում կամ ստորգետնյա ուղիղ ճանապարհներ նախագծելու, ուղիղ գծով սյուներ տեղակայելու համար: Սյուները տեղադրում են այնպես, որ բացի մոտակա սյունից` մնացածը չերևան:
Արեգակի և Լուսնի խավարումները
Լուսինը լույսի աղբյուր չէ, այն սեփական լույսից զուրկ անթափանց մարմին է, սակայն տեսանելի է, քանի որ անդրադարձնում է Արեգակից իր վրա ընկնող ճառագայթները։ Երբ Լուսինը հայտնվում է Արեգակի և Երկրի միջև, լրիվ կամ մասնակի չափով ծածկում է Արեգակի տեսանելի սկավառակը, Լուսնի կոնաձև ստվերն ընկնում է Երկրի վրա և տեղի է ունենում Արեգակի խավարում։ Երկրի մակերևույթի՝ լրիվ ստվերի սահմաններում հայտնված մասերից, դիտվում է Արեգակի լրիվ խավարում, իսկ ոչ լրիվ ստվերում գտնվող տեղերից դիտվում է Արեգակի մասնակի խավարումը։ Արեգակի խավարում դիտվում է, երբ Լուսինը հայտնվում է Արեգակի և Երկրի միջև:
Լուսնի խավարումը դիտվում է, երբ Երկիրը հայտնվում է Արեգակի և Լուսնի միջև:
Այդ դեպքում Լուսինը գտնվում է Երկրի կողմից առաջացած ստվերի տիրույթում: Արեգակի և Լուսնի խավարումները գիտնականները կարողանում են մեծ ճշգրտությամբ կանխատեսել կատարվելուց շատ տարիներ առաջ:
Պատասխանել հարցերին
Ո՞ր մարմին է կոչվում հաստատուն մագնիս: Այն մարմինները, որոնք երկար ժամանակ պահպանում են իրենց մագնիսական հատկությունները, կոչվում են հաստատուն մագնիսներ:
Մագնիսի ո՞ր մասերն են անվանում բևեռներ: Մագնիսի այն մասերը, որտեղ մագնիսական ազդեցությունն առավել ուժեղ է, անվանում են մագնիսական բևեռներ։
Ի՞նչ է կողմնացույցը, և ինչո՞վ է պայմանավորված նրա աշխատանքը: Տեղանքում կողմնորոշվելու համար է օգտագործվում կողմնացույցը։ Կողմնացույցի աշխատանքը պայմանավորված է նրանով, որ Երկիրը նույնպես մագնիս է՝ իր մագնիսական բևեռներով և մագնիսական դաշտով։
13. Շարունակի՛ր (հարցերին պատասխանելով’ գրավոր պատմի՛ր):
Մի օր ճամփա ընկանք ու գնացինք աշխարհ տեսնելու: Գնացինք. գնացինք. շատ թե քիչ. մեր իմացած ու չիմացած երկրներն անցանք, սարերն անցանք, ծովերն անցանք, անապատն անցանք, մեկ էլ դեմներս մի գունավոր քաղաք փռվեց: Որ մտանք, զարմանքից բերաններս բաց մնաց: Քաղա՛ք. դու քաղա’ք. ոչ մի բան միագույն չէր:
Տներն ինչի՞ց էին կառուցված: Տներն կառուցված էին քարից։ Ծառերը. թփերն ու ծաղիկներն ինչպիսին էին: Ծառերն, թփերն ու ծաղիկները գունավոր էին։ Կենդանիներն ինչպիսի՞ն էին: Կենդանիները խելացի և լավն էին։ Ինչպիսի՞ քաղաք էր: Շատ գեղեցիկ քաղաք էր։ Ինչի՞ց էր քաղաքն այդպիսին դարձել: Քաղաքը այդպիսին էր, քանի որ մարդիկ շատ հոգատար և բարի էին։ Մարդիկ ի՞նչ տեսք ունեին. Ինչպիսի՞ն էին. Մարդիկ խելացի էին, հոգատար և բարի։ Ինչո՞վ էին զբաղվում: Կանայք ճաշ էին եփում, իսկ տղամարդիկ գործ էին անում։ Ձեզ ինչպե՚՞ս ընդունեցին: Մեզ լավ ընդունեցին։ Ի՞նչ արեցիք այդտեղ: Մենք ընկերացանք բոլորի հետ և մեզ թեյ հյուրասիրեցին։
14. Նախադասություններում գործողություն կատարողի անունը չկա. գտի՛ր՝ մե՞կն է, թե՞ մեկից ավելի (եզակի՞ է, թե՞ հոգնակի):
Զարմացա:Եզակի
Տեսանք:Հոգնակի
Փնտրում ես:եզակի
Վազում եք:Հոգնակի Կտա:Եզակի Կհասնեն:հոգնակի
15. Տրված բառերը երեք խմբի բաժանի՛ր և այդ խմբերի տարբերությունը բացատրի՛ր:
